Mapy

Mapy ze zbiorów p. Tadeusza Krzysztofa

Sołectwa

Gmina Kosakowo składa sie z 9-u sołectw. Wieś Suchy Dwór podlega pod sołectwo w Pogórzu. Dębogórze Wybudowane które sta nowi jedną calość administracyjną z Dębogórzem posiada własne sołectwo. Każda wieś Gminy Kosakowo prócz historii, ma własny dzień dzisiejszy. Liczba mieszkańców poszczególnych wsi jest podana w/g stanu na dzień 31.12.1999 r. W dużym skrócie opiszę dzieje każdej wsi i przytoczę opisy tych wsi zamieszczone ponad sto lat temu w „Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich”. Opisy te podam w orygi­ nalnym języku. Rozwinę tylko skróty które mogą być nie zawsze zrozumiałe.

Dębogórze

Wieś sołecka Dębogórze położona jest w północno – zachodniej, zalesionej części Kępy Oksywskiej. Administracyjnie należy do gminy i parafii Kosakowo. Jest jedną z największych obszarowo wsi w gminie – 1265 ha. Pierwsza pisana wzmianka pochodzi z 1224 roku w którym książe pomorski Swiętopełk II obdarzył wsią o nazwie „Dambagora” klasztor cystersów w Oliwie. Nazwa wsi pochodzi od nazwy wzgórza „Dębowa Góra”. W wyniku
l rozbioru polski i po sekularyzacji zakonu cystersów Dębogórze zostało wsią królewską w której było leśnictwo królewskie. W tym czasie administracyjnie należało do Mostów. Działania wojenne w 1939 i 1945 roku przyczyni ly się do wielkich zniszczeń. Zniszczeniu uległo wiele domów mieszkalnych i gospodarczych. Po drugiej wojnie światowej w domu p. Kaszuby mieścił się pierwszy Urząd Gminy. W 1946 uruchomiono wyremontowaną szkolę powszechną. W roku 1948 powstała gminna biblioteka publiczna a w 1974 gminny ośrodek kultury. Posiada 738 mieszkańców.

Dębogórze, wieś obszerna, śród żyznej oksywskiej kępy, powiat wejherowski. Istnieje od najdawniejszych czasów. Roku 1210 księżniczka Swinisława, żona Mestwina I, podarowała ją wra z z cała kępą na fundacyą klasztoru panien norbertanek w Żukowie. Roku
1224 synjej Swiętopełk II, odmieniając wolę matki, zapisał tę wieś ulubionym ojcom cystersom w Oliwie. Ztąd powstal długi spór między klasztorami o tę wieś, jako i o całą kępę. Dopiero w roku
1316 przyszła do skutku ostateczna ugoda, podług której Dębogórze zatrzymali cystersi. Ojcowie jedna część wioski obrócili na folwark, a drugą wydali na czynsz osadnikom. Także iteraz po sekularyzacji rozróżniamy podwójną wioskę. 11 folwark, wydany przywilejem z dnia 28 maja 1789, obejmuje jednę pańska posiadłość,
2 ogrodników, ornej roli 41 włók, katolików 122, ewangelików 32,
domów mieszkalnych 8. 2/wieś włościmiska zwana teraz po niemiecku Eichenberg, zajmuje 18 posiadłości gbórskich,
21 ogrodników, 92 włók, katolików 428, ewangelików 40, domów mieszkalnych 37. Dla obydwu jest parafia Oksywie, szkoła w miejscu, poczta Zagórz. Odległość od Wejherowa 2 1/2 mili.

Kazimierz

Wieś sołecka w gminie Kosakowo położona jest w Pradolinie Kaszubskiej i przylega do pólnocno-zachodniej stromej części K py Oksywskiej. Zajmuje 281 ha powierzchni. Nazwa wsi pochodzi z nazwy ponowionej fortu „Kazimierzowo” i po raz pierwszy zanotowana została w 1789 roku jako Caszimierz. W tym czasie Kazimierz był wsią królewską i administracyjnie należał do Mostów. W 1939 roku na terenie wsi trwały ciężkie boje które przyczyniły się do znacznych zniszczeń. Wieś należy do parafii w Rumii gdzie też znajduje się szkoła dla dzieci z Kazimierza. Posiada 336 mieszkańców.

K azimierz albo Każmierz , niemiecki Kaczmiercz, włościańska wieś, powiat wejherowski, na północno – zachodnich Lęgach oksywskiej kępy, nad strugą Białą, blisko Zatoki Puckiej, obejmuje gburskich posiadłości 6, zagrodników 9, włók 19, katolików l06, ewangelików 5, domów 15. Parafia Rumia, Szkoła Dębogórze, poczta Zagórze. Odległość od Wejherowa l i 1/2 mili. W miejscu jest królewskie leśnictwo.

Kosakowo

Gminna wieś Kosakowo położona jest w centralnej części Kępy Oksywskiej, wzdł uż skrzyżowania trzech dróg: do Pogórza, Dębogórza i Pierwoszyna. Zajmuje 473 ha powierzchni. Nazwa wsi pochodzi od nazwy osobowej Kosak a ta od kosy – narzędzie rolnicze lub kos – nazwa ptaka. Po raz pierwszy nazwa wsi pojawiła się w dokumencie z 1224 roku jako Kossakevitz. W 1905 roku staraniem miejscowych rolników wybudowano dużą i jak na ówczesne czasy bardzo nowoczesną mleczarnię. Do 1915 roku Kosakowo jak wszystkie miejscowości Kępy Oksywskiej należały do parafii w Oksywiu. W latach 1934-1937 wybudowano neobarokowy kościół z wieżą o wysokości 65 metrów. Kościół nieznacznie uszkodzony w czasie działań wojennych w 1939 roku został zburzony przez hitlerowców. Wieś w przeciwieństwie do kościola został w znacznym stopniu zniszczona. Po wojnie wybudowano: Urząd Gminy, Posterunek Po1icji, Ośrodek Zdrowia, Agronomówkę, Lecznicę Zwierząt, kilka sklepów i restaurację. Posiada 499 mieszkańców.

Kasakowo, niemieckie Kossakau, włościańska wieś, powiat wejherowski, w środku żyznej oksywskiej kępy, nad zatoka pucką. Obejmuje gburów 9, zagrodników 9, włók 96, katolików 285, ewangelików 9, domów 29. Parafia Oksywie, szkoła w miejscu, poczta Zagórze. Odległość od Wejherowa 2 3/4 mili. Kosakawo istnieje od najdawniejszych czasów. Roku 1210 przez księżniczkę Swinisławę na fundacyą panną norberlanek w Żukowie zapisane. Następnie dla różnych sporów roku 1316 klasztorowi ojców cystersów w Oliwie przez te panny odstąpione, przy którym pozostało aż do okupacyi pruskiej. Wted y przez rząd zabrane iwydane na własno§ć włościanom.

Mechelinki

Wieś sołecka Mechalinki położona jest na skraju pólnocno – wschod niej części Kępy Oksywski ej. Zajmuje 180 ha powierzchni. Nazwa wsi pochodzi od nazwy topograficznej – „mech”. Po raz pierwszy notowana jest jako Mechina w 1288 roku. W dokumencie tym książe Mestwin zezwala cystersom oliwskim na stacjonowanie statku w Mecheli nkach. Sołtys wsi w 1669 roku prócz wielu praw mial też wiele obowi ązków. Między innymi miał obowiązek przekazywania drogą wodną poczty do Gdańska, Pucka i Helu. Jednym z najstarszych rodów w Mechelinkach był ród Borskich spokrewniony z rodziną Grunwaldów. W 1939 roku Mecheli nki były widownią ciężkich i krwawych walk. Dzieci z Mechelinek uczęszczają do szkoły w Mostach. Posiadają 315 mieszkańców.

Mechlinko albo Mechlinie iMech/ino, nimiecke Mechlinken, dokumentowo Mechlincke i Mechina, wieś włościańska, pow. wejherowski, stacja pocztowa Kasakowo. Zawiera 20 gburskich posiadłości i3 zagrody, 32 włók i1 morgę obszaru, 1868 roku 272 mieszkańców, 259 katolików, 9 ewangelików, 4 żydów, 27 domów, parafia katolicka Oksywie, ewentualnie Rumia, odległość od miasta powiatowego wynosi 3 mile. Mechalinko leży na lak zwanej Oksywskiej Kępie tuż nat zatoką Pucką. Roku 1210 zapisuje Swinisława, matka Swiętopełka, M atkom Pannom Norbertankom w Żukowie. Roku 1288 dnia 31 grudnia zezwala Mestwin, książe pomorski, że klasztor oliwski może mieć w M echlinko okręt jeden dla własnej potrzeby. Roku 1316 przechodzi ta wieś w ręce cystersów w Oliwie, według innych nastąpiło to już roku 1224 dnia 23 kwietnia, domy.lają się bowiem , ze wymienione tamże Nemichowo, które już dziś nie istnieje, jest właśnie Mechalinko. Roku 1603 dnia
11 sierpnia donosi rada miejska w Pucku radzie Gdańskiej, że król szwed zki Karol im zagraża, że Mechalinko czyli Mechlinko już S zwedzi splądrowali

Mosty

Wieś sołecka Mosty położona jest na północnym, skraju Kępy Oksywskiej. Zajmuje 1235 ha powierzchni. Nazwa wsi pochodzi od nazwy kulturowej „most”. Pierwsza pisana wzmianka występuje w dokumencie z 1224 roku jako Most. Wtedy to książe Swiętopelk II darowuje Mosty cystersom z Oliwy, zmieniając decyzję swej matki Zwinislawy która wcześniej całą Kępę Oksywską podarowała zakonnicom norbertankom z Żukowa. Decyzja ta doprowadziła do krwawego incydentu dzierżawców Mostów: Uberfeltów przeciw Konarskim. Dawniej brzeg morski sięgał prawdopodobnie głębiej w obecny lad o czym świadczą zapiski mówiące o porcie i wyspie Most. Mosty były dobrami klasztornymi. Dwór w Mostach był letnią rezydencją opatów oliwskich. Obok dworu znajdowała się kaplica do której uczęszczali też miejscowi mieszkańcy. Kaplica uległa likwidacji w wyniku sekularyzacji dóbr kościelnych po I rozbiorze Polski. Od XIII wieku w Mostach była główna siedziba osobnej ekonomii-kurii (grangi) klasztoru oliwskiego. Stan ten trwał aż do rozbiorów kiedy to Prusacy ustanowili urząd domenaln y (domanemant) i Mosty stały się wsią królewską, sprzedaną w 1852 roku pruskiemu oficerowi
Rumpf. Po kilkakrotnej zmianie właścicieli i parcelacji w roku 1903 część majątku wraz z pałacem kupuje Klebba z żoną Marią z domu Dominik (siostra biskupa Dominika). Zachodnią część pałacu (przybudówka) wraz z częścią ziemi kupuje znan y ród Radków z Dębogórza. W dawnych koszarach Wojsk Ochrony Pogranicza po adaptacji istnieje szkoła podstawowa do której uczęszczają dzieci z Mechelinek, Mostów, Pierwoszyna i Rewy. Posiadają 1000 mieszkańców.

Mosty 1/ nimieckie Mostow, z w ycz ajnie Bruck , dokumentowo Most, M osti, Moszcino, Kaszubskie Moste, wieś wlościatiska, powiat wejherowski, w północnej częlci Oksywskiej Kępy, stacja pocztowa Kasakowo, okręgowy urząd stanu cywilnego Dębowa Góra. Wieś obejmuje 4 gburskie posiadłości, 5 zagród,
9 włók i 22 morgi. W l 868 roku 72 mieszkańców, 64 katolików,
8 ewangielików, 7 domów. Parafia katolicka Oksywie ewentualnie Rumia, szkoła katolicka w miejscu, do niej uczęszczają dzieci z Mechalinka iRew y. W 1866 roku było tu 94 dzieci. Odległość od miasta powiatowego 2 3/4 mili, od Oksywia l 118 mili. Jest tu młyn
wodny nad kanałem młyńskim. M osty zapisała roku 1210 księżniczka Swinisława klasztorowi panien w Żukowie, które je ustąpił y cystersom w Oliwie roku / 316. Według innych wiadomości odebrali wieś cystersi od Swiętopełka już roku 1224 dnia 23 kwietnia. Roku
1235 dnia 9 sierpnia potwierd za im tenże te darowiv1ę .,Most, cum
itlsula ejusdem nominis et liberam piscationem in parve mari et in portu praefatae insulae”. Ale przywilej ten nie jest autentyczny. Wnet wszczął się spór o tę wieś, gd y roku 1245 nadał biskup kujawski Michał klasztorowi żukowskiemu dziesięciny kilkunastu wsi, między któremi są i M osty. Rok 1249 potwierdza Swiętopełk zakonnicom żukowskim tę wieś. Roku 1253 dnia 31 patdziernika podaje biskup Wolimir do wiadomości, że Mosty należą do parafii oksy wskiej. Roku 1281 dnia 19 sierpnia nastąpiła ugoda między Żukowem a Oliwą, mocą której M osty przyznane zostały cystersom. Roku 1282 i 1283 nadaje i potwierd za Mesiwin biskupowi kujawskiemu przystań Mosci, położoną nad uj fciem Redy do morza. Roku 1288 zezwala M estwin, że cystersi oliwscy mogą mieć sratek w M echlinku .,ad promocionem curiae in Most”. Datum in Putzch Roku 1295 dnia 15 sierpnia zatwierd za Przemysław klasztorowi żukowskiemu wszystkie jego posiadłości, między któremi jest i Moscino to jest M osty. Poniewa ż .,Moscino” oznacza w dokumentach raz Mosty, Drugi raz. M echalinko (Mestien), dlatego zachodzi czasem wątpliwość, którą wieś nadawca ma na myśli. Roku
1490 dnia 3 lipca skarżą się mieszkańcy Pucka na cystersów oliwskich u rad y miejskiej w Gdańsku, że ze zbrojną silą wkroczyli do Mostów i zabrali ze sobą 2 rybaków, którzy za zwyczajnym czynszem tamże nad brzegiem morskim rybołóstwem się trudnili, i że
ich dopiero tedy na wolność puścili, gdy się im zobowiązali zapłacić pewną karę pieniężną, proszą wted y o pośrednictwo, bo inaczej będą zmuszeni przemoc przemocą oddalić. „Ynika ztąd, że spór o tę wieś jeszcze ostatecznie nie był załatwiony

Pierwoszyno

Wieś solecka w gminie Kasakowo polożona jest na Kępie Oksywskiej. Zajmuje 505 ha powierzchni. Nazwa Pierwoszyno pochodzi od nazwy osobowej Pirwosz. Pierwsza wzm i anka pisana o wsi pochodzi z 1 224 r. jako Pirwissina. W roku 1 253 biskup Wolmir potwierdza przynależność Pierwoszy na do pa rafii na Oksywiu. Mieszkańcy wsi mieli obowiązek szarwarkowy na rzecz Mostów. W 1915 roku w sali Towarzystwa Ludowego u p. Hinca powstała kuracja (Łac. Curare staranność, troszczyć się) wylączona z parafLi Oksy wie z ks. Alojzy m Kasz ubowskim ja ko kuratusem. Ks. Kaszubawski zastal zamordowany w Piaśnicy. Do Pierwoszyna należał przysiółek Stefanowo (Amalienfeld), który przestal istnieć w związku z budową lotniska Babie Doły na początku lat 40-tych. W Pierwoszynie wybudowany został nowy kościół o kształtach nowoczesnych (namiot). Posiada 549 mieszkańców.

Pierwos zy n, Pierwoszyno, niemiecki Pierwoschin dokumentowane Pyrosino 1224, Pirwissina, Pirwosina. Wieś włościańska, powiat wejherowski, stacja pocztowa Kasakowo, parafia katolicka Oksywie ewentualnie Rumia. Odległość od Wejherowa 2 3/4 mili. Zawiera 74 włók i 11 mórg obszaru, w 1871
II gburskich posiadłofci, 9 zagrodników, było tu 28 domów,
57 d ymów, 299 mieszkańców, w l 866 roku zaś 265 katolików, l 5 ewangelików i 27 domów. Pierwoszyno jest starożytną osadą, leży
11a tak zwanej oksywskiej kępie, nad zatoką Pucką. We wschodniej stronie, odległości l km od wsi, znaleziono przed kilkunastu laty na wzgórzu piaszczystym przy błotku grób skrzynkowy, a inne l km dalej, w tym samym kierunku. Oprócz tego znajduje się w pobliżu wsi na roli ziemianina S. Bigota, na powierzchni ziemi mnóstwo skoru p od urn, pochodzących prawdopodobnie ze burzonych m dawniej grobów skrzynkowych. Roku 1210 darowała księżna Świnisława wieś tutejszym pannom norbertankom w Żukowie, które ją później odstąpiły klasztorowi cystersów w Oliwie. Tę samą wieś nadał klasztorowi następnie w 1224 książę Świętopełk. W 1245 roku nadaje biskup kujawski M icha / dziesięciny tej wsi klasztorowi w Żukowie Roku 1253 rozporząd za biskup Wolimir , że Pierwoszyn ma należeć do parafii oksywskiej. Według wizytacyi Szaniawskiego z roku 1710
pobierał proboszcz oksywski stąd mesznego 10 1/2 korca żyta
i tyleż owsa.

Pogórze

Wieś solecka Pogórze polożona jest na poludniowym skraju Kępy Oksy wskiej. Zajmu je 971 ha powierzchni. Nazwa wsi pochodzi od nazwy topograficznej „na górze”. Pierwsza pisana wzmian ka jako Pogore pochodzi z 1245 roku. Darowanic przez księżnę Zwinislawę całej Kępy Oksywskiej zakonnicom z Żukowa i powtórne darowanie przez księcia Świętopełka U zakonnikom z Oliwy spowodowało długotrwał y spór między cystersa mi
a norbenankami. Ugoda z 1316 r. przyznała cystersom pólnocne części Kępy Oksywskiej a norbenankom trzy wioski: Oksywie, Oblu że i Pogórze, w poludniowej części Kępy. Granica pomiędzy częścią cysterską a częścią norbertanek przebiegała od niei stniejącej wsi Kochowa nad sa my m morzem (okolice dzisiejszych Babich Dołów) do drogi wiodącej z Pogórza do Rumi i. Dzisiaj przez środek Pogórza przebiega granica między miastem Gdynia a gmi ną Kasakowo. Posiada 789 mieszkańców.

Pogórze, niemieckie Pogorz albo Pogorsz. dokumentowane Pogore 1245, Pogors, Pogoze 1253, wieś wlościar1ska powiat wejherowski, zawiera 9 gborskich posiadłości, 5 zagrodników,
72 włók i 6 mórg, stacja pocztowa Chylonia, szkoła w miejscu.
Parafia katolicka Oksywie, 314 mili odległości, ewentualnie Rumia. Roku 1869 276 mieszkańców (256 katolików i 20 ewangelików),
24 domów, w 1871 roku 289 mieszkańców. W roku 1210 księżniczka Świnisława zapisa/a pannom norberrankom w Żukowie. Kiedy później powstały spory międ zy Oliwą a Żukowem o oksywską kępę, stanęła roku 1316 ostateczna ugoda wg której Oliwa zabrała większą część północną, zostawiając pannom tylko 3 wioski na południu: Oksywie, Obluż i Pogórze. Granica międ zy pólnocną oliwską a południową żukowską częścią poczynała się od Kochowy nad morzem iszła środkiem przez kępę aż do drogi wiodącej z Rumii do Pogórza.

Rewa

Wieś solecka Rewa położona jest w Pradolinie Kaszubskiej pomiędzy Kępami: Pucką na północy i Oksywską na południu. Od poludnia i zachodu otaczają Rewę Mostowe Błota przecięte rzeką
Redą, Zagórska Strugą i licznymi kanałami. Od pólnocy i wschodu
otaczają wieś wody zatoki Puckiej z osobli wym Cyplem Rewskim po
kaszubsku zwany m „Szperk”, który jest piaszczystą ławicą w ychodzącą ponad l km w morze. Zajm uje 154 ha powierzchni. Nazwa wsi pochodzi od nazwy topograficznej „reve” mielizna w morzu i jest nazwą ponowioną. Po raz pierwszy Rewa na pisanych kartach historii pojawiła się w 1589 roku jako Ri ffe. Wtedy to bowiem opal cystersów Dawid Konarski zezwala na wybudowanie szop rybackich. Dzieje wsi są jednak d u żo starsze. Badania
archeologiczne odkryły w Rewie osadę kultury rzucewskiej, której ludność trudniła się myślistwem i rybołówstwem morskim. Polożenie Rewy na uboczu (koniec świata), brak gruntów ornych i naturalne przeszkody zmuszały mieszkańców do eksploatacji morza. Zawsze trudnili się rybołówstwem przybrzeżnym, które jest uprawiane do dnia dzisiejszego. W przeszłości uprawiali żeglugę morską handlowymi statkami żaglowymi zwa nymi szkutami. W 1920 r. po uzyskani u niepodległości „szkuty” były pierwszymi statkami handlowymi w odrodzonym państwie. Liczną grupę mieszkańców zawsze stanowili i stanowią marynarze. Istnieję nawet kaszubskie powiedzenie:”Rewion se spotko w każdym porce na całym swiece”. Posiada 901 mieszkańców.

Rewa, wieś rybacka nad zatoką pucką, w Kaszubach, powiat pucki, odległość 3 mile od Wejherowa, stacja pocztowa Kasakowo, parafia katolicka Oksywie. ?osiada szkołę katolicką (l nauczyciel
i 80 dzieci), 23 zagród, obszaru ma 176 ha (21 roli i71 łąk). W 1869 roku 35 domów, 456 mieszkańców ( 453 katolików i3 ewangelików ).
1885 rok 35 domów, III dymów, 506 mieszkańców katolików.
Wizytacya Szaniawskiego z roku 1710 donosi: „Singuli inąuilini solvunt circa festum S. Joannis Baptistae gr. octo et pisces vulgo flondrów suchych 15”. Przy wsi roz.poczyna się mielizna, także Rewą zwana, ciągnąca się aż do półwyspu Helu.

Suchy Dwór

Suchy Dwór polożony jest w pol udniowo-zachodniej części Kępy Oksywskiej. Należy do sołectwa na Pogórzu. Zajmuje 475 ha powierzchni. Nazwa wsi złożona jest z dwóch członów: 1-y topo­ graficzny od sechi suchy i 2-i kulturowy od dwór. Pierwsza pisana wzmianka pochodzi z 1 776 r. jako pustkowie Sucho-dworowe. Jeszcze w 1750 r. Suchy Dwór był przysiółkiem Dębogórza z owczarnią. Suchy Dwór jako samodzielna wioska z sołtysem występuje od 1 833 r. Do roku 1807 należał do dóbr cysterskich. W czasie II wojny światowej na terenie Suchego Dworu trwały ciężkie boje. Po wojnie Suchy Dwór zostaje przejęty przez Towarzystwo Budowy Osiedli w Gdyni, by w 1949 r. stać się Państwowym Gospodarstwem Rolnym a z czasem gospodarstwem ogrodniczym z wieloma szklarniami. Posiada 285 mieszkańców.

Suchy Dwór, miejscowość w dawniejszym powiecie wejherowkim. W spisach urzędowych niepodana. Należala do 1807 roku do dóbr klasztoru oliwskiego